تألیف: همام الدّین محمد بن برهان الدّین محمد شیرازی معروف به خواندمیر (880-942 قمری)

وی در هرات متولد شد و پدرش وزارت سلطان محمود میرزا گورَکانی را بر عهده داشت و مادرش دختر میرخواند، مورّخ نامدار بود. خواندمیر از تحصیلات شایسته برخوردار بود و مورد توجه امیرعلی شیرنوایی قرار گرفت. خواندمیر در سال 933قمری به قندهار و پس از آن به هند رفت و در سال 935 قمری در شهر آگِرِه به خدمت باِبر[1] رسید مورد اکرام قرار گرفت سپس به گجرت[2] رفتن و هنگام بازگشت از آنجا درگذشت و در دهلی مدفون گردید. اثر او را باید آخرین تجّلی فرهنگ تاریخ‌نویسی دانست. کتاب مشهور او حبیب‌السیر فی اخبار افراد البشر[3] نام دارد و در سه جلد تألیف شده که با شرح دوران سلطنت شاه اسماعیل صفوی خاتمه یافته است (سال 930).

خواندمیر آن کتاب را به نام استادش کریم‌الدین حبیب‌الله ساوجی مزیّن کرد.

حبیب‌السیر از جهت وقوف بر زوال دولت تیموریان[4] در ایران و انحطاط سریع فرهنگ عصر امیر علی شیرنوایی وزیر، و انتقال آن صِبغه‌ی فرهنگی به هندوستان و اطّلاع از کیفیت پیدایش صفویه، دارای ارزش فراوان است. خواندمیر در سبک نگارش از شیوه‌ی کتاب روضةالصفا یروی کرده و از جمله نقص متن کتاب، ذکر کردن فراوان اَفعال وصفی است که تا حدّی مخلِ فصاحت کلام است. وی در متن کتاب پس از شرح حال انبیا به توصیف زندگی حکیمان می‌پردازد و سپس اخبار شاهان ایران از ضحّاک ماردوش تا خسرو پرویز را درج کرده است. پس از آن به توصیف قبایل عرب از بنی‌لَخم تا سیف‌بن ‌ذی یَزَن و بعد به شرح احوال پیامبر(ص) اسلام تا وقایع سال‌های اوّل تا یازدهم هجری پرداخته است. پس از آن به ذکر حال امیران گورکانی[5] تا پیدایش سلسله‌ی صفویه می‌پردازد. حبیب‌السیر پس روضةالصفا معروفترین منبع تاریخی به زبان فارسی است. خواندمیر در آخر هر دوره‌ی تاریخی فصلی را به عالمان، شاعران و هنرمندان اختصاص داده است که این شیوه، نوعی نوآوری محسوب می‌شود.

زنده یاد دکتر عبدالحسین نوایی «رجال حبیب السیر» را از آن کتاب استخراج کرده و در سال 1324خورشیدی، ضمیمه‌ی مجله یادگار، چاپ کرده است.

حبیب‌السیر توسط انجمن مفاخر فرهنگی در سال 1379منتشر شده است.

[1] Baber

[2] Gojrat

[3] سیرتهای نیکو در خبرهای افراد انسان

[4] باقی ماندگان تیمور لنگ

[5] Gurakani