اخبار الطِّوال[1]
تألیف احمد بن داوود دینوری[2] متوفا در سال 282 قمری است. مطالب کتاب در سه بخش تدوین یافته است:
بخش نخست شامل مطالبی درباره‌ای حضرت آدم، ادریس و نوح، هود و ابراهیم و پیامبران بنی‌اسرائیل است.
بخش دوم حاوی سرگذشت پادشاهان ایران، روم و یمن است. در این قسمت اطلاعاتی در مورد بهرام چوبین دارد که از سایر منابع تاریخی غنی‌تر است.
بخش سوم مشتمل بر تاریخ اسلام است که با پیکار عرب‌ها با ایرانیان در زمان خلافت عمر شروع می‌شود و در سال 227 قمری یعنی پایان خلافت معتصم عباسی خاتمه می‌یابد.
دینوری در آن کتاب از ذکر منابع خود و سلسله اسناد امتناع کرده است.[3]
اخبار الطوال مورد تحسین مورخان بعد از وی قرار گرفته است و دینوری با کمال صداقت و درستی، برای تاریخ ایران اهمیت شایانی قایل شده و در این مورد اطلاعات ارزنده‌ای به جای گذاشته است و ضمن معرفی شورش‌ها در مورد خوارج و ماهیت خونین آنان گزارش مبسوطی داده است.[4] لیکن از سیره و مغازی پیامبر (ص) اسلام سخنی به میان نیاورده است.
دو ترجمه از کتاب اخبار اطوال دینوری وجود دارد:
1 ـ ترجمه‌ی زنده‌یاد صادق نشأت (1275 ـ 1347) که در سال 1346 خورشیدی چاپ شده است.
2 ـ ترجمه‌ی دکتر محمود مهدوی دامغانی که در سال 1364 توسط نشر نی طبع گردیده است.
استاد علامه زنده یاد دکتر عباس زریاب خویی (1298 – 1374) در یکی از تقریرهایشان ترجمه مهدوی دامغانی را ترجیح می‌دادند.[5]
[1]. اخبار اطوال یعنی خبرهای طولانی
[2]. دینور = Dinavar در قدیم در ناحیه‌ی شهر صحنه‌ی استان کرمانشاهان قرار داشته که به مرور ایام ویران شده است.
[3]. از جمله رشته‌هایی که ایرانیان در سه قرن اول هجری، در آن دست به تألیف ممتد زدند علم تاریخ است. بر این مبنا ایرانیان بیش از سایر ملل در تدوین آن علم سهم دارند. مأخذ: دکتر صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، ص 189، ناشر: ابن‌سینا، سال 1347
[4]. غلامحسین صدری افشار، تاریخ در ایران، ص 36، ناشر: ابن‌سینا، سال 1345 خورشیدی.
[5]. چون دینوری از علمای نجوم و طبیعی (گیاه‌شناسی) بوده در این کتاب به خرافات نپرداخته است.
