تألیف: ابن اثیر(555-630 قمری)

اثر مهمّ ابن‌‌اثیر کتاب تاریخ کامل است که تاریخ عمومی عالم به شمار می‌رود و از ابتدای آفرینش تا سال 628 قمری را دربر می‌گیرد.[1] در واقع مؤلف ضمن تلخیص و تهذیب تاریخ طبری آن را تکمیل و وقایع را تا زمان زندگانی خویش ثبت و درج کرده است. قسمت مربوط به دوران هبوط آدم تا سال 310قمری خلاصه‌ای از تاریخ طبری بوده که اطّلاعاتی از منابع دیگر بدان افزوده و تاریخ قبل از اسلام آن به مبحث آفرینش جهان و اهل کتاب[2] پرداخته است.

ابن‌اثیر معاصر با دوران استیلای وحشیانه‌ی مغول را ذکر کرده لیکن با وجود نزدیکی عهد مندرجات آن کامل نیست. وی در ثبت و درج حوادث دقت خاصی داشته است و مطالب مفیدی هم درباره‌ی امور اجتماعی و آثارادبی داده است و در نقد منابع تاریخی دقتی ویژه ابراز نموده است که در مورّخان دیگر به ندرت دیده می‌شود.

تاریخ دوره اسلامی آن مجموعه مبسوط است و در حدود یک بیستم آن را دربر می‌گیرد. کامل ابن‌اثیر اولین مرتبه توسط زنده یاد عباس خلیلی (1275-1351) ترجمه شد. سپس توسط گروهی با سرپرستی زنده یاد دکتر حسن‌ سادات ناصری (1304-1369) ترجمه و توسط انتشارات علمی طبع گردید و بار دیگر توسط دکتر محمدحسین روحانی(1315-1378) ترجمه شد و در سال 1383 برای سومین مرتبه توسط انتشارات اساطیر به طبع رسیده است.

[1] تاریخ کامل ابن اثیر در حقیقت حولیه نگاری است یعنی وقایع را حول محورسالها درج کرده است

[2] اهل ذمّه