شرحی از وقایع آذربایجان مخصوصاً ارومیه در دوران بحران جنگ جهانی دوم از سال 1320 تا اواخر 1325 است.
در جنگ جهانی دوم با بمباران ستاد لشگر رضائیه توسط شوروی در سوم شهریور ماه 1320 در عرض چند ساعت، مردم شهر را تخلیه و به باغات و دهات پناهنده شدند.
به لشکر ماموریت داده شد که در جهود لر داغی پیشروی ارتش شوروی را متوقف سازد ولی لشکر فاقد هواپیما و دفاع ضد هوایی بود و فقط زیر بمب و آتش بود. فرمانده هنگ سوار هم در بالانج مستقر شد. در ادامه حمله شوروی ، گردنه قوشچی در 5 شهریور با دادن تلفات سقوط کرد. وقتی نیروهای پادگان در ششم شهریور ماه سال 1320 به باراندوز عقب‌نشینی کردند دستور کتبی از فرمانده لشکر رسید که ارتش ایران ترک مخاصمه کرده است.
نیروهای شوروی در هفتم شهریور ماه به بهانه واهی تیراندازی یک ژاندارم ایرانی به سوی یگان شوروی از دروازه شاهپور شهر را با مسلسل و تفنگ زیر تیراندازی شدید قرار دادند . در نتیجه سربازخانه و پادگان متلاشی شد.
در 12 شهریور زنگنه با عده‌ی معدودی نظامی مسلح به تنها تفنگ در ارتفاعات دشت ومرگور مستقر و از ترس حمله هوایی هر روز جای خود را تغییر می‌دهند و در فرصت مناسب از راه یوکسک آوا به ترکیه می‌روند.
این نظامیان تا تاریخ 9 بهمن 1320 یعنی زمان معاهده سه جانبه روس و انگلیس و ایران مبنی بر اینکه ایران بی‌طرف مانده و راه و جاده‌های خود را در اختیار متفقین قرار دهد در ترکیه مانده و بعد از طریق سوریه و عراق و کاظمین به کرمانشاه آمده وارد ایران میشوند.
در اردیبهشت 1321 دوباره لشگر ارومیه سامان میباید در حالی‌که نا امنی و اغتشاش منطقه را در بر گرفته بود.
در تاریخ 25 بهمن 1323 سرهنگ مافی با حیله یک درشکه چی در روستای گجین توسط افراد رشید بیگ کشته می‌شود ولی مهاجمان در حمله به جهود لرداغی عاجز شده و متواری میشوند. شوروی‌ها در این موقع بین طرفداران خود سلاح توزیع می‌کنند.
راوی خاطرات سپس حکایت ایجاد حزب دموکرات آذربایجان و کردستان را تشریح و از مخالفت شوروی برای ورود نیرو ی ایران به آذربایجان خبر میدهد. زنگنه در واقع رضائیه را عملاً در تصرف شوروی و هوادارانش می‌د‌‌اند .
در 15 آذر 1324 پاسگاهها خلع سلاح میشوند. پاسگاه بالانش تحت محاصره قرار گرفته و نیروهای فرقه از تبریز به رضائیه رسیده و مانع کمک ارتش به پاسگاه میشوند.
ارتش هم چون نمی‌تواند به بالانش برسد در ساعتلو به حالت تدافعی مستقر می‌شود.
جای جای خاطرات، تصور زنگنه مبنی بر دخالت شوروی در اوضاع به صورت محسوس و نامحسوس است.
تا آنکه در 27 شهریور 1324 رضائیه سقوط کرد و زنگنه دستگیرو زندانی شده و در دادگاه فرقه دموکرات در تبریز محاکمه می‌شود.
زنگنه گزارش وقایع دیگر ارومیه در آن زمان را نیز در کتاب خود آورده است
پس از خاتمه جنگ جهانی دوم ، بعد از مذاکرات و کشمکش های متعدد بین ایران و انگلیس و شوروی مبنی بر تخلیه ایران در 24 فروردین 1325 شوروی قزوین را تخلیه نمود و این سبب حرکت نیروهای دولتی به طرف زنجان شد و از 12 آذر 1325 مجدداً زنگنه به معاونت ستون اعزامی به آذربایجان منصوب شد فرمانده عملیات سرهنگی آذربایجانی به نام حسین هاشمی بود. حمله با حرکت سه ستون به سوی آذربایجان شروع شد. به جز ستون اصلی زنجان، تبریز، ستون دوم تکاب شاهین‌دژ میاندواب و ستون سوم رشت آستارا بود.
با جنگ قافلانکوه در نزدیکی میانه در 18 آذر و تصرف خطوط دفاعی، حزب دموکرات متلاشی و سران آن دستگیر، محاکمه یا به شوروی پناهنده شدند.
در سال 1326 با تصویب شورای شهر ارومیه خیابان فردوس ارومیه به زنگنه تغییر کرد
(خیابانی هم در دروازه بازارباش به نام مافی نامگذاری شده بود).
(کتاب از انتشارات شرق است)
