زندگانی طوفانی سید حسن تقی‌زاده
به کوشش ایرج افشار
در چند مرحله از زندگی مصدر وقایع و متصدی مناصب مهمی قرارگرفت و حوادثی بر او گذشت که طبعا آگاه شدن از آنها برای مورخان و علاقمندا ن تاریخ معاصر ضرورت داد.
تقی‌زاده کلاً فردی پرحاشیه است، از مبارزات با تجاوزات سیاسی روسیه و امضای قرارداد امتیاز نفت با انگلیسی‌ها، قبول کارهای دولتی و دولتی‌نما در دوره رضاشاه و طرح شکایت ایران علیه شوروی .
طبعاً بسیاری او را نقد و نفی شدید کرده‌اند و تا آنجا کشیده شده که برخی نه تنها سیاست‌ورزی او را به نفع مملکت نمی‌دانند، کارهای علمی‌اش را هم نادیده می‌گیرند.
او روحانی‌زاده و خود ابتدا روحانی بود پس از آن به آموزش زبان فرانسه و طب پرداخت، داروخانه تاسیس کرد و با همکاری دوستانش از جمله میرزا محمدعلی کتاب‌فروشی #تربیت در تبریز را دایر کرد که مرکزی برای عرضه معارف وافکار نو بود. بعدها وکیل تبریز در مجلس شد، در جریان محاصره مجلس توسط محمد علی شاه همراه عده زیادی از مشروطه خواهان به سفارت انگلیس پناهنده شد .که این را مخالفین نشان وابستگی اش به بیگانگان میدانند . وبه این خاطر از ایران تبعید شد .
تقی‌زاده در خاطراتش اشاره می‌کند: وقتی #سید عبدالله بهبهانی از رهبران مشروطه را کشتند، گفتند من در کشتن او دست داشتم ولی دروغ بود و من خود متاثر شدم البته موضوع به انکار او ختم نشد . و این اتهام چنان شدت یافت که بازار به این خاطر چند روز بسته شد و تقی‌زاده ناچاراً ازمجلس مرخصی گرفته به استانبول رفت و بعد به انگلستان و پاریس رفت در انگلیس با راهنمایی ادوارد براون در کمبریج کتابهای فارسی و عربی را فهرست می کرد .در این سفرها سطح دانش خود را افزایش داد.
قسمتی از خاطراتش اختصاص به گرفتن املاک مردم توسط حکومت رضا شاه و خشم و کینه او و کشتن داور و تیمور تاش به دستور اوست
“ایرج افشار ” فعالیت ها ، مشاغل و حوادث گذشته بر تقی‌زاده را چنین فهرست کرده:
اهم آنهاست، طلبگی، وکالت آذربایجان در دوره اول و ایراد نطق‌های انقلابی، پناهنده شدن به سفارت انگلیس و تبعید به اروپا،ا قدامات سیاسی بر ضد محمد علی شاه در اروپا، وکیل آذربایجان و تهران در دوره دوم، صدور حکم فساد سیاسی علیه او از طرف علما و اجبار به خروج از ایران، همکاری با آلمان‌ها برای مبارزه با روس وانگلیس و تشکیل کمیته ملیون ایرانی و نشر مجله کاوه، ماموریت عقد قرارداد بازرگانی با اتحاد جماهیر شوروی، وکیل مجلس در دوره های پنجم و ششم و مخالفت با لایحه تغییر سلطنت، والی‌گری خراسان، وزیر مختار در انگلستان، وزارت طرق، وزارت مالیه و امضای قرارداد تمدید امتیاز نفت، وزیر مختاری در فرانسه، مغضوب شدن نزد رضا شاه و انصراف از بازگشت به ایران، تدریس در دانشگاه لندن، سفارت کبرای ایران در انگلستان، نماینده ایران در شورای امنیت برای طرح شکایت ایران علیه شوروی به مناسبت خارج نشدن قوای شوروی از ایران، وکیل مجلس دوره پانزدهم، سناتور و رئیس مجلس سنا، استادی دانشگاه تهران.
این همه جریان و منصب باید” زندگی طوفانی” را رقم بزند .!!
این کتاب بعضی زوایای تاریخ ایران از مقدمات مشروطه تا زمان پهلوی دوم را روشن می کند.
