• مروج‌الذهب و معادن الجوهر[1]

تألیف: ابوالحسن علی بن الحسین مسعودی

مسعودی از فرزندان عبدالله بن مسعود، صحابی مشهور پیامبر (ص) اسلام بوده است و انتساب وی به محله‌ی مسعوده‌ی بغداد درست نیست. جرجی زیدان (1861 ـ 1914) در کتاب تاریخ اللغهݑ العربیه جلد دوم، ص 313 می‌نویسد: «هو علی بن الحسین بن علی من ذریته عبدالله بن مسعود» از ترجمه احوال مسعودی اطلاع دقیقی در دست نیست.

او برای تحصیل علوم، به فارس، کرمان، گرگان، آذربایجان، انطاکیه[2] و چین سفر کرد و بسیاری از حقایق تاریخی و جغرافیایی را آموخت. وی در آثار مورخان پیش از خود با دقت نگریسته و اخبار و روایات را با نقد و تعملق نقل کرده است.

سرانجام مسعودی در سال 336 قمری در شهر فسطاط[3] مصر درگذشت. مروج‌الذهب کتابی است مشتمل بر 132 باب که از خلقت مطالب آن شروع می‌شود و تا سال 335 قمری خاتمه می‌یابد.

این اثر در واقع مأخذ مهمی بر زبان عربی در تاریخ ایران عصر اسلامی است و دائرهݑ‌المعارف تاریخی آن دوران به‌شمار می‌رود.

چاپ انتقادی این کتاب با ترجمه‌ی فرانسوی توسط باربیه دومنار‌[4] و پاوه دوکورتی[5] در پاریس انتشار یافته است.

کتاب مروج‌الذهب در سال 1356 در مجموعه‌ی ایران‌شناسی توسط زنده‌یاد ابوالقاسم پاینده ترجمه شده و شرکت علمی  فرهنگی آن را در دو جلد منتشر کرده است.

اثر دیگر مسعودی التنبیه الاِشراف است که حاوی مطالبی درباره‌ی افلاک، ستارگان، زمان، فصول سال، حدود اقالیم، اُمت‌های گوناگون، تاریخ شاهان ایران و روم، شناخت سال قمری و خورشیدی، سیره‌ی پیامبر (ص) اسلام و غزوات ایشان و ائمه است.

کتاب التنبیه، حوادث تاریخی را تا سال 354 قمری دربر می‌گیرد. آن کتاب توسط زنده‌یاد ابوالقاسم پاینده (1290 ــ 1363) ترجمه شده و شرکت علمی و فرهنگی آن را درسال 1365 چاپ کرده است.

ظنّ غالب دال بر شیعه بودن مسعودی است، زیرا پس از اسامی ائمه عبارت (علیه‌السلام) را ذکر می‌کند. لیکن برخی مسعودی را شافعی معتزلی قلمداد کرده‌اند.

[1]. گذرگاه‌ها و معدن‌های گوهر

[2]. انطاکیه شهری در ترکیه

[3]. Fostat

[4]Barbier de Meynard. (1836 – 1980)

[5] Paretde CourTeille. (1821 – 1889)