آرت‌دكو مخفف عبارت آرت دكوراتیو (Art decorative) است كه در بین سال‌های 1920 تا 1930 بین هنرمندان رواج یافت. نام این سبك هنری از نمایشگاهی به نام ـ نمایشگاه بین‌المللی هنرهای مدرن صنعتی و تزئینی ـ گرفته شده است كه در سال 1925 در شهر پاریس برپا شد.
آرت‌دكو كه پس از جنگ جهانی اول و در ابتدای قرن بیستم شكل گرفته است به نوعی وام‌دار تحولات سریع و متفاوتِ اجتماعی و صنعتی این قرن است. این جنبش ابتدا در پاریس شكل گرفت اما بلافاصله در نقاط دیگر اروپا و به‌ویژه در آمریكا طرفداران بسیاری پیدا كرد و شاید بتوان گفت كه دوران اوج و شكوفایی‌اش در آمریكا است.
این سبك هنری بیشتر بر معماری، دكوراسیون داخلی، تزئینات داخلی، طراحی مبلمان، طراحی صنعتی و جواهرسازی، تأثیر گذاشت و از مشخصه‌های بارز آن استفاده از مواد و مصالح صنعتی مانند فلز، بتن، شیشه، سرامیك، پلاستیك و مواد تركیبی و همچنین استفاده از پوست حیوانات است. باارزش، گران، سنگین، باشكوه، براق، خاص، كمیاب، ساده اما قیمتی، منحصر به فرد و لوكس، از واژه‌های پركاربرد در تعریف سبك هنری آرت‌دكو است.
این سبك در ابتدا تلفیقی بود از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی دوران مدرن به‌ویژه اروپای قبل از جنگ جهانی اول و هنر تمدن‌های باستان به‌خصوص هنر مصر و یونان باستان. در واقع شاید بتوان گفت كه آرت‌دكو آمیزه‌ای بود از گذشته‌گرایی موضوعی و حجم‌گرایی ساختاری در سبك كوبیسم و آینده‌گرایی و استفاده از رنگ‌های روشن و درخشان در سبك فوتوریسم.
استفاده از شكل‌های هندسی و شكسته و رنگ‌های تند و براق، به كار بردن خطوط متقاطع، زیگزاگی و پله‌ای و استفاده از مواد گران‌قیمت كه نشان‌دهنده‌ی تجمل و قدرت است، در سبك آرت‌دكو از ویژگی‌های اصلی است. تزئینات در آرت‌دكو شلوغ و پر شاخ و برگ نیست اما مواد و عناصری كه برای تزیئن انتخاب می‌شوند قیمتی و خاص‌اند. مثلاً در دكوراسیون داخلی استفاده از مبلمان با ظاهری هندسی و دارای گوشه‌های تیز و خطوط صاف كه از آلیاژهای صنعتی و مواد گران‌قیمتی چون سنگ مرمر و آبنوس و طلا ساخته شده‌اند و شاید روكشی از پوست حیوانات هم داشته باشند، نشان‌دهنده‌ی یك دكوراسیون مجلل به سبك آرت‌دكو است.
همچنین در معماری به سبك آرت‌دكو كه در واقع شاخه‌ای است از هنر كه این جنبش در آن به شكوفایی می‌رسد، در كنار استفاده از حجم‌های ساده و هندسی و خطوط پله‌ای و تكرار شونده، استفاده از مواد صنعتی مانند فولاد و فلزات درخشان هم كه نشان از استقامت و صلابت دنیای مدرن می‌دهند، از ویژگی‌های این معماری است. در ساختمان‌هایی كه به سبك آرت‌دكو ساخته شده‌اند، آمیزه‌ای از هنرهای معماری و نقاشی و مجسمه‌سازی مدرن را می‌توان دید. این ساختمان‌ها كه اغلب بلند و عمودی‌اند علاوه بر داشتن ویژگی‌های دنیای مدرن، مانند سنگ‌كاری و فلز‌كاری و شیشه‌كاری، خصوصیاتی چون استفاده از عناصر ملی و قومی و نشانه‌هایی از شمایل‌نگاری اساطیری و كهن را نیز، در تزئینات نمای ساختمان و ورودی‌ها و همچنین در تزئینات داخلی آن‌ها، دیده می‌شود. از جمله نمونه‌های این ساختمان‌ها در ساختمان‌سازی شهرهای آمریكا بسیار دیده می‌شود. در واقع جنبش آرت‌دكو بر شهرسازی آمریكا تأثیر به‌سزایی گذاشت. از جمله ساختمان‌هایی كه به سبك آرت دكو ساخته شده‌اند می‌توان از «ساختمان كرایسلر»1 نام برد كه در سال 1930 در نیویورك ساخته شد. طراح این ساختمان را ویلیام ون آلن2 انجام داده است و نمای فلزی آن با شكل‌هایی شبیه پر عقاب – كه از نمادهای ملی آمریكاست – تزیئن شده است.
اشكال و تصاوير در آثار آرت دكو نظمی يكپارچه دارند كه نشان‌دهنده‌ی صلابت، شكوه و استقامت است و مواد اوليه‌ای كه در آن آثار به كار رفته، گران‌بها و با كيفيت‌اند كه نشان از جاه‌طلبی و ميل به پيشرفت در زندگی به سبك آرت دكو است.
جنبش آرت‌دكو بر صنعت مد و طراحی لباس هم تأثیر بسیاری داشت. استفاده از رنگ‌های تند و براق و طرح‌های جسورانه و متفاوت در طراحی لباس‌ها و استفاده از پارچه‌هایی كه با سنگ‌های قیمتی تزئین شده‌اند از نشانه‌های طراحی‌های لباس به سبك آرت دكو است.
طراحی به سبك آرت‌دكو بر طراحی هواپیما و كشتی و ماشین هم اثر گذاشته است.
عده‌ای به این باور هستند كه این سبكِ غنی از اشیاء گران‌قیمت و تجملی كه نوید آینده‌ای امیدبخش و پرشكوه و مترقی را می‌داد، شاید پاسخی بود به كمبودها و كاستی‌هایی كه سال‌های جنگ جهانی اول و پس از آن برای جوامع ایجاد كرده بود. دقیقاً همان تجربه‌ای كه پس از جنگ جهانی دوم باعث شد كه جوامع به دلیل فقر و كمبود منابع، از هنر آرت دكو دور شوند.
از جمله هنرمندانی كه به سبك آرت‌دكو آثاری خلق كردند می‌توان از ژان امیل روهلمان3 فراسوی نام برد كه از معروف‌ترین مبل‌سازان به سبك آرت‌دكو است. همچنین در معماری می‌توان به آثار چارلز هاوارد كرین4 و كلود بیلمن5 آمریكایی و نیز هكتور گیومارد6 فرانسوی اشاره كرد كه طراحی برخی از ورودی‌های مترو پاریس به سبك آرت‌دكو از آثار اوست. همچنین در طراحی صنعتی می‌توان به آثار راسل رایت7 هنرمند آمریكایی اشاره كرد. در سینما ردپای این سبك را می‌توان در فیلم‌هایی كه به ژانر نوار8 معروف هستند دید.
1- Chrysler Building
2- William van Alen
3- Jacques-Émile Ruhlmann
4- Charles Howard Crane
5- Claud Beelman
6- hector guimard
7- Russel Wright 8- Noir
منابع:
هنر مدرن، نوربرت لینتن، ترجمه ی علی رامین، نشر نی، 1382
آخرین جنبش های هنری مدرن، ادوارد لوسی اسمیت، ترجمه ی علیرضا سمیع آذر، انتشارات نظر، 1380
تألیف و گردآوری: مرضیه ازگلی
