در دوره‌ی پهلوی اول
هوانوردی در ارتش ایران هم‌زمان با صدور فرمان قشون متحد‌الشکل در دی ماه ۱۳۰۰ ش تشکیل شد. در همان هنگام که سازمانی برای وزارت جنگ و ستاد کل ارتش پایه‌ریزی می‌شد، در شعبه تنسیقات از دایره عملیات، دفتری به نام «دفتر هواپیمایی» پیش‌بینی شد و این برای نخستین بار بود که نام هواپیمایی جزو سازمان و تشکیلات ارتش ایران درآمد. این دفتر هسته مرکزی اولیه نیروی هوایی ایران شد.
دولت ایران در ۲۶دی ماه ۱۳۰۱ش برای خرید چند دستگاه هواپیما و برپایی یک اداره هواپیمایی و آموزش شماری از افسران خود، با دولت امریکا گفتگو کرد؛ اما دولت امریکا، به این عنوان که خود مو‌سس کنفرانس خلع سلاح بوده است و نمی‌خواهد در افزایش وسایل و ادوات جنگی به دیگر ملل کمک کند، به درخواست دولت ایران پاسخ منفی داد. این در حالی بود که سفیر ایران در پاسخ گفته بود که هدف و مقصود دولت ایران در خرید هواپیما برای اقدامات خصمانه نسبت به همسایگان نیست، بلکه برای تا‌دیب ایلات و عشایر و ایجاد امنیت داخلی است و می‌خواهد با بهره‌گیری از هواپیما از هزینه‌های سنگین عملیات زمینی کاسته و از این راه بودجه و هزینه نظامی کشور را کاهش دهد.
نخستین هواپیما را از شرکت یونکرس آلمان خریداری کرد. سال بعد نیز تیپ گیلان و مازندران به تهران فرستاده شد. چند ماه بعد در همان سال چهار هواپیمای «دو هاویلاند» از روسیه خریداری شد. بدین ترتیب در پایان سال ۱۳۰۲ش نیروی هوایی ایران دارای هفت فروند هواپیما بود که با خلبان‌ها و مکانیست‌های آلمانی و روسی کار می‌کردند.
در ۱۱ خراد ۱۳۰۳ فرمان تشکیل هواپیمایی نظامی صادر شد. در همان سال نخستین کاروان دانشجویی هوایی، به روسیه فرستاده شد. در سال‌های ۱۳۰۷ و ۱۳۰۸ نیز دو کاروان دیگر از افسران ایرانی برای آموزش فنون هوانوردی به روسیه فرستاده شدند. همچنین تعدادی از افسران در آموزشگاه هوایی ایستر فرانسه به آموزش هوانوردی پرداختند.
در همین سال ده هواپیمای جدید از روسیه، آلمان و فرانسه خریداری شد و به ناوگان نیروی هوایی ایران پیوست. در پنجم اسفند ۱۳۰۴ نخستین خلبان ایران، سرهنگ احمد نخجوان، با یکی از هواپیمایی که از فرانسه خریداری شده بود در فرودگاه قلعه‌مرغی تهران فرود آمد.
چندی بعد در سال ۱۳۰۵ اداره هواپیمایی ایران با ۲۰ فروند هواپیما از نوع روسی، آلمانی و فرانسوی تشکیل شد و ۹ خلبان داشت که از آن میان ۵تن از آنان ایرانی بودند. سپس با تا‌سیس آموزشگاه خلبانی و دیده‌بانی و افزارمندی در ایران، شماری از افسران نیروی هوایی برای طی کردن دوره‌های آموزشی عالی‌تر به اروپا و امریکا فرستاده شدند.
هزینه‌های بسیار سنگین خرید هواپیما و اعزام دانشجو، کم کم دولت را به فکر گسترش آموزش هوانوردی در داخل و تأسیس کارخانه هواپیماسازی و تعلیم و تربیت مکانیست‌های هوایی در داخل کشور انداخت. در سال ۱۳۱۱ش نخستین دوره آموزش خلبانی در آموزشگاه مهرآباد تهران با ۲۰تن دانش‌آموز برپا شد.
سازمان هواپیمایی در سال ۱۳۱۱ با خرید چند فروند هواپیمای جدید و استخدام چند مستشار سوئدی گسترش یافت و تشکیلات نوینی برای آن پیش‌بینی شد. در طرح جدید، ارکان حزب هوایی از نیروی زمینی جدا شد و سازمان هواپیمایی مستقل شد. این نخستین ستاد هوایی ایران بود که به ریاست یک سرگرد سوئدی تشکیل شد.
رشد نیروی هوایی ایران با رشد هوانوردی غیرنظامی و حمل و نقل هوایی نیز همراه بود. در سال ۱۳۰۸ با تصویب مجلس شورای ملی سرویس پست هوایی کرمانشاه، بوشهر و مشهد در انحصار شرکت یونکرس آلمان درآمد و این امتیاز سه سال دوام داشت. در سال ۱۳۱۵ دولت ایران با شرکت «ارفرانس» و «باندونگ» هلند موافقت کرد که هواپیماهای آن‌ها به طور موقت در جنوب ایران فرود آیند و در برابر این، امتیاز پست خارجه‌ی ایران را حمل نمایند و این ظاهراً آخرین اقدام در واگذاری حمل و نقل هوایی محموله‌های پستی ایران به بیگانگان بود و از آن پس هواپیمایی ایران عهده‌دار این امر شد.
گزارش‌ها از رونق سفرهای هوایی در ایران دوره رضاشاه و استقبال توانگران ایران از آن حکایت دارند، چرا که هزینه مسافرت‌های هوایی در داخل گران نبود و همین مسئله سبب شده بود که شمار سفرهای مردم ایران با هواپیما در داخل کشور حتی بیشتر از سفرهای مردم اروپا باشد. در دهه‌ی ۲۰ شمسی رونق و گسترش حمل و نقل هوایی در ایران همچنان ادامه یافت. در سال ۱۳۲۵ اداره کل هواپیمایی کشوری تا‌یسیس شد. پیش از آن در دوره رضاشاه، بیشتر شهرهای مهم ایران دارای فرودگاه‌های نظامی شده بودند و در دوره بعدی در سال ۱۳۳۴ برنامه ساخت پنج فرودگاه کشوری در کرمانشاه، اصفهان، یزد، آبادان و شیراز تدوین شد و فرودگاه مهرآباد که ساخت آن از سال ۱۳۲۶ آغاز شده بود در سال ۱۳۳۷ گشایش یافت.
منابع
تاریخ ارتش ایران، غلامرضا علی‌بابایی
تاریخ مو‌سسات تمدنی جدید در ایران، حسین محبوبی اردکانی
تاریخ نیروی هوایی ایران از پهلوی تا انقلاب، غلامرضا علی‌بابایی
ایران بین دو کودتا، داریوش رحمانیان
فریما دستیار
